Сәхнә уеннары

КАТНАШАЛАР:
Ак гөмбә— гөмбәләр патшасы, эшләпәсе түгәрәк, аксыл коңгырт төстә.
Каен гөмбәсе — эшләпәсе ярымшар сыман, саргылт яки кара-коңгырт төстә.
Усак гөмбәсе — эшләпәсе ярымшар сыман, кызыл яки коңгырт-кызыл төстә.
Әтәч гөмбәсе — эшләпәсе бераз батынкы, кырыйлары сырлы, дулкын-дулкын булып тора, алтын сыман төстә.
Майлы гөмбә — эшләпәсе ярымшар сыман, соры коңгырт- көрән төстә.
Җирән гөмбә— эшләпәсе бүрәнкә сыман, җирән яки кызгылт-сары төстә.
Гөрәҗдә — эшләпәсе түгәрәк бүрәнкә сыман, аксыл-саргылт төстә.
Чын баллы гөмбә — эшләпәсе бакыр акча кебек коңгырт-сары төстә.
Ялган баллы гөмбә — эшләпәсе кыңгырау сыман, күкерт
төсендә. Ялган баллы гөмбәнең икенче төре саргылт-кызгылт төстә.
Чуар чебен гөмбәсе — эшләпәсе кызгылт-көрән сары төстә, ак кабырчыклар белән капланган.

Туганнарының берсе—кызыл, икенчесе —порфир дигән тау токымы сыман куе кызгылт-көрән төстә, ялтырап тора.
Ак то мс ы к— чебен гөмбәсе белән ялган баллы гөмбәдән дә агулырак, эшләпәсе ак төстә, шома.
Яшел томсык белән Сары томсык — аның туганнары.
Тиен кызы — озын койрыклы, кулында кәрзин.

Укырга →

Ике пәрдәле шигъри әкият-пъеса

Катнашалар:

Ирек кошы—ярым ай сыман кызгылт сары
кикрикле, озын койрыклы, яшел канатлы.
Айтуган — бакчачы карт.
Ирьегет —аның төпчек улы.
Тимерҗан — кала егете.
Иркенбай—дала егете.
Барс — урман егете.
Акчарлак — Ирьегет үлемнән коткаргач, Канатлы атка әйләнә.
Каракош—патша, ике башлы, дүрт күзле.
Карчыгалар — Каракошның сакчылары.

Беренче пәрдә

Язгы бакча. Җимеш агачлары шау чәчәктә. Бер-берсе белән ярыша-ярыша кошлар сайрый. Айтуган карт учак ягып утыра. Тезендә Ирек кошы.

Айтуган
Хәлең ничек, кошкаем,
Фикердәшем, дускаем?
Ирек кошы
Ныгып җитми шул әле Канатларым һаман да,
Ә шулай да сөенәм Үзем исән калганга.
Айтуган
Ике башлы каракош
Тагын килсә нишләрбез?
Аннары без гомерлек
Бөлгенлеккә төшәрбез.
Тагын көлгә әйләнер
Бакчамдагы гөлләрем.
Шуңа шушы учактай
Яна минем йөрәгем.
Шул вакыт иң зур алмагачка каракош һәм берничә карчыга килеп куна. Ал арны күтәрә алмыйча, алмагач ыңгырашып авып төшә. Кошлар җыры кинәт тынып кала.
Каракош
(Мәкерле елмаеп, Айтуганга)
Әллә инде танымый да
Башладыңмы патшаңны?!
Болай үзең матур гына
Үстергәнсең бакчаңны.
Шундый бакча үстереп тә
Ник салым түләмисең?
Мөгаен, син салымыңны
Түләргә теләмисең.

Укырга →

катнашалар:

Бу уенда Айзирәк, Борһан, Маннан, Хисмәт, Гакыйль, Гыйззәт, Әлфия һәм Габделхак катнаша.

Айзирәк табышмак әйтүгә, аның каршында тезелеп торган балаларның берсе кул күтәрә. Әгәр табышмакка беркем дә җавап таба алмаса, Айзирәк үзе әйтә.

Айзирәк. Табышмак әйтәм,
Ягез, кем таба?
Иң тапкыр кеше
Чыксын уртага.
Борһан. Кичә
Айга барып кайттым,
Бүген бардым
Марска.
Шулай булгач, иң беренче
Үзем чыгам ярышка.
Айзирәк. Беркайчан да төбе юк,
Күтәрергә җебе юк.
Ни булыр бу, синеңчә?
Борһан. Минемчәме? Минемчә…
(Нәрсә дип җавап бирергә дә белмичә, аптырап кала. Аннары табышмакны кабатлый.)
Беркайчан да төбе юк,
Күтәрергә җебе юк.
(Авызын бозып, иңбашларын сикертә.)
Айзирәк (Маннанга карап).
Нәрсә инде,
Маннан, бу?
Маннан. Нәрсә булсын — ялган бу.
Айзирәк. Канаты юк, үзе шундый очына: Авызыннан саесканнар очыра. Беләсеңме, ә монысы кем инде?
Маннан. Ялганчы бу. Шуннан үзең бел инде.
Борһан. Күп сөйләнеп йөр әле!
Бәлки, үзеңдер әле?!
Айзирәк. Капкачы юк, төбе дә,
Кунмый аңа чебен дә.
Ә монысы ни инде?
Үзең җавап бир инде?
Борһан дәшми.

Укырга →

Катнашалар:
Тилгән, Ана каз һәм аның бәбкәләре.

Түгәрәк мәйдан. Аның чикләре сызык яки кечкенә флаглар белән билгеләнгән. Уен башланганда, Ана каз һәм аның бәбкәләре мәйдан уртасында, ягъни «оя»да басып тора¬лар. Тилгән исә анда керә алмый һәм бәбкәләрнең «оя»дан чыкканын яки мәйдан читенә килгәнен сагалап тора.

Ана каз.
Ка-га-га-га, ка-га-га,
Барасызмы елгага?
Каз бәбкәләре.
Без бит, әни, арырбыз,
Ярты юлда калырбыз.
Ана каз.
Ә без җайлап барырбыз,
Ял итеп тә алырбыз.
Каз бәбкәләре.
Тилгән булса нишләрбез?
Ана каз.
Йоныннан бау ишәрбез.
Шул вакыт Тилгән килеп чыга.
Каз бәбкәләре.

Тилгән, тилгән,
Атаң-анаң үлгән,
Песи барып күмгән.
Ышанмасаң, әнә,
Сукыр тычкан күргән.
Тиле, тиле, тилгән,
Инде үзе килгән…

Укырга →

Хәкимҗан Халиковның бу шигъри әкияте тынычлык һәм аның өчен көрәшүче көчләрне яклый. Ләкин әле җирдә яңа сугыш уты кабызырга маташучылар да бар. Автор аларны ике башлы каракошлар образы белән чагылдыра. Әкият әнә шул ике көчнең көрәшүен һәм тынычлыкны яклаучыларның җиңеп чыгуын мавыктыргыч итеп сурәтли.

Ике башлы Каракош
Патша булган елларда,
Бөтен кеше аңардан
Дер калтырап торганда,
Яшәгән, ди, бер бабай —
Шундый оста бакчачы,
Бакчасына шаккаткан
Яше-карты — барчасы.
Кара әле, чыннан да,
Үсми монда ни генә!..
Их, тынычлык гөле дә
Булса иде биредә!

Үскән дә бит кайчандыр
Эчеп Идел суларын,
Карчыгалар патшасы
Харап иткән шул аны.
Тамырын да калдырмый
Җирдән казып алган, ди.
Алган да, ди, тураклап,
Янган утка салган, ди.

Ә мескен гәл нишләсен —
Елый-елый янган, ди.
Бер орлыгы шулай да
Утта янмый калган, ди.
Әмма явыз Каракош
Алып киткән аны да…
Шуннан бирле сагынып
Сөйли гөлне бары да.

2

Бабай йөри бакчада,
Артка куеп кулларын.
Былбыл суза, моңланып,
Скрипка кылларын.
Тургай белән Карлыгач
Тальянкада сыздыра.
Ә Сыерчык, нигәдер,
Сызгыра да сызгыра.
Көлеп торалар иде
Бар да мондый көннәрдә,
Ни өчендер, түтәлдә бүген гөлләр дә.
Нинди хәл бу? Яшь коя
Хәтта әнә куаклар…
Әллә тагын киләме
Чакырылмаган кунаклар?

Укырга →

Хәерле иртә

Иртән торып чыгуга,
Урап алды чебиләр.
Әй сөйлиләр, сөйлиләр:
– Чи-чи, чи-чи, чи…— диләр.

Казлар әйтә: — Ка-га-га,
Ә үрдәкләр:—Бак-бак-бак.
Нәни бәбкәләре дә:
– Пип-пип,— диләр такмаклап.

Берсен тотып иркәлим,
Икенчесен иркәлим…
Алар: « Пип-пип-пип »,— диеә,
Мин: «Хәерле иртә!»— дим.

Нишләргә соң? Нишләргә?
Әле төште хәтергә:
Әниемә шулай дип
Онытканмын әйтергә.

Укырга →